İnsanları aynı şekilde davranmaya iten mimari mi yoksa -mimariyi de insanlarla birlikte iten- sosyal düzen mi?
White, La Défense, 2014
Esther Hovers, genç bir Hollandalı fotoğrafçı. İnsanları, kentsel ortamlarında fotoğraflıyor. Bunu yaparken, ölçek itibarı ile ön planda olmayan insanları, ustalıkla odağında tutuyor. Fotoğraflarında insanlar mimari maketlere konmuş, küçük figürler gibi duruyorlar.
Sanatçının projeleri ise, birbirlerinin üzerine eklemlenerek oluşuyor. Bir proje öncesinde eskizler başlığı altında La Défense’de insanları fotoğraflıyor. Sabit bir noktadan çekilen kareleri katmanlar halinde bir araya getiriyor. Ortaya çıkan görseller, iki özelliği ile dikkat çekici. İlk göze çarpan, mimarinin tüm “kullanıcılarını” neredeyse aynı şekilde davranmaya itmesi. Hovers bu noktada Marc Augé’nin yokmekan’larına atıfta bulunarak, iş merkezleri veya hava alanları gibi yapıların, her coğrafyada birbirlerine benzediklerini, bununla kalmayıp kullanıcı davranışlarını da birbirlerine benzettiklerine dikkat çekiyor. İkinci olarak, görseller, figürlerin beş benzemez pozları ve mimariyi neredeyse gelişigüzel bir şekilde fona atıverişi ile bir güvenlik kamerasından alınmış sabit kareleri andırıyorlar.
Hovers’ın projesi Yanlış Olumlu* (False Positives) tam bu noktada başlıyor. Tam köşede dikilmek, birlikte yürüdüğün gruptan ayrılmak, omzunun üzerinden bakmak. Güvenlik sistemlerinin, şüphelileri tespit etmek için kullandığı akıllı algoritmaların yakalayıverdiği anomalilerden birkaçı. Yani beklenen/normal olanın dışında kalanlar kümesine ait hareketler. “Normal her ne ise artık. Neyse ki,” diyor öznelerinin masumluğuna toz kondurmadan, “bir anomalinin suçla sonuçlanacağının garantisi yok.” Toplumların güvenlik ve özgürlük arzularının geriliminde, çok katmanlı fotoğraflarında anomalilerin izin sürmek, izleyicilere düşüyor.
False Positives, 488x250 cm, sergiden, 2015
Geçtiğimiz aylarda, İstanbul’da verdiği seminer vesilesi ile kısa bir sohbet şansı bulduğumuzda, konuyu (çocukça bir hevesle de olsa) mimarlığa getirmeye çalıştım. Ne de olsa semineri mimarlara hitaben veriyordu. Özellikle False Positives’e, ilham ve anahtar görsel olan La Defénse fotoğrafı üzerinden, insanları aynı şekilde davranmaya itenin mimari mi yoksa -mimariyi de insanlarla birlikte iten- sosyal düzen mi olduğunu sordum. Kısa bir duraksamanın ardından “İkincisi,” demekle yetinse de aklından çıkaramadığı bir başka konu vardı. Akıllı algoritmaları geliştiren ekiplerle yaptığı söyleşiler ve ortak çalışmalar sırasında, anomalilerin engellenmesi için mimarinin en güçlü araçlardan biri olduğunu öğrenmişti.
Mimarların, tasarım sürecinde, çoğu zaman mekan kurgusuyla el ele, bir yaşantı kurgusundan bahsetmesi alışılmadık bir durum değil. Spesifik veya varsayımsal bir kullanıcının, henüz tasarlanmakta olan mekanın içinde nasıl hareket edeceği, veya spesifik bir aktiviteyi ne şekilde yürüteceğinin izi çoğu zaman mimar tarafından sürülebiliyor hatta çizilebiliyor. Bu bağlamda, toplumları yönlendirecek bir mimarlık ve güç/erk ilişkisi üzerine üst perdeden düşünmenin yanı sıra, daha basit bir seviyede mimar ve güç kavramının kendisi hakkında da kafa yorulabilir diye düşünüyorum. Kastettiğim güç, planlama sırasında ağızdan dökülüveren “şuradan girsin, şurada oturup yemek yesin,” seviyesinde bir “tanrıcılık oyunu” gücü.
Esther Hovers’ın işleri samimiyetini, kanımca, büyük sözler söyleme veya yanıtlar bulma arzusuna kapılmadan, sorular sorma hevesinden alıyor. Aynı samimiyetle mimari sorular üretilebilir mi? Yaşantı veya en basitinden hareket dayatma, mimari tasarımla ne kadar iç içe? Yoksa kaçınılmaz mı? Belki yersiz bir endişe. Belki, yokmekanlardan, kimlikli mekanlara geçtikçe (böyle bir zıtlık varsa tabi), mekan özgürleştirici olabilir mi? Her durumda, Hovers’ın fotoğraflarında bir duvarın izini sürerek, yürüyen merdivene art arda dizilen insanların otonom, suni ve Fritz Lang-vari görüntüsünü kendi mimar kafamdan atamıyorum. Özgürleştiren mekan diye bir şey var mı?
*Projeye adını veren “yanlış olumlu” terimi, güvenlik algoritmasının anomali olarak tanımladığı ancak suçla sonuçlanmayan durumlar için kullanılıyor.
False Positives, Overview C, 2015-16
Comments