Selen Ansen’in küratörlüğünü üstlendiği Farz Et Ki Sen Yoksun, 29 Aralık 2024 tarihine kadar Arter'de devam ediyor. Sergideki yapıtlar üzerinden merdiven imgesini ele alıyoruz
Yazı: Ahsen Küçükikiz
Farz Et Ki Sen Yoksun, Sergiden yerleştirme görüntüsü, Küratör: Selen Ansen, Arter, 2024. Fotoğraf: Orhan Cem Çetin
Geçtiğimiz Ocak ayında Arter’de ziyarete açılan Farz Et Ki Sen Yoksun isimli sergi resim, heykel, yerleştirme, metin, endüstriyel tasarım, fotoğraf, dijital çalışmalar gibi çeşitli alanlarda üreten 400’e yakın sanatçının yapıtına Ömer Koç Koleksiyonu aracılığıyla yer vermeye devam ediyor.
Sergiyi gezerken koleksiyonun oluşumuyla ilgili hissettiğim ana duygu, eserlerin seçim nedenselliğinin spesifik bir kaynağa işaret etmesinden ziyade sanat alt dallarında objektif bir bütünlüğü inşa etmesiydi. Dolayısıyla koleksiyonda ilerlerken yolun bütününe dair her temas, parçanın kendi özünü kaybetmeden bütüne hizmet ettiği bir aradalık ile izleyiciyi çevreliyor. Sergi, konum ve zaman bakımından türlü başkalıklara aynalık eden ev sahipliği kapılarını farklı dil ve kanallar aracılığıyla yapıtlar üzerinden aralıyor.
Dünyaya biraz olsun uzaktan bakarken sahip olduğumuz estetik duygu ve kavramların dışında kalarak sadece izleyicisi olduğumuz bakış olanakları ile sergi alanına giriyoruz. Bilhassa koleksiyon sergileri, benzerliklerle bir araya gelmek yerine çoğunluğu sunduklarından daha geniş bir açıdan bakmamızı sağlıyor. Bunun yarattığı güç ile aslında “ayrı” “ayrı” tanıklık ettiğimiz her varoluş, “bir” olanın kimyasından ötürü “bütün”ü gösteriyor.
“Olmuş olan” ile “oluyor”a objektif açılan alanı görmek.
Görünüşün deneyiminde görülen ile bakanın çarpışması, kişisel katmanlarımızla ilerlemeye başlıyor. Bu katmanlar tek başlık altında olmamanın etkisiyle yerini daha çok katmana bırakarak varlığını sürdürüyor. Sürüklendiğimiz nokta, gerçek bir dikkat altında oluşmakla birlikte izleyici ve eserin birbiriyle ne kadar iç içe geçtiğini araştırırken izleyiciyi edilgenden etkene aldığı bir pozisyona konumluyor.
Sergide yer alan merdiven heykellerinin bir arada sergilendiği kaide, toplanan imge gücüyle alanı kişisel katmanlarımıza bölen yerlerden biri.
Merdivenin dünya tarihindeki sahnesi, insanın son derece fiziki olarak deneyimleyerek farkına vardığı, onu edindiğimiz yükseklik ve alçaklık bilinci ile işlevsel bir araçtan alıp doğa içerisinde algılamamızla genişlemeye başlıyor. Doğaya bakışımız ise onunla ilişkilenme biçimimizden dolayı zamanla somutsallıkla çevrelenmek yerine soyutsallığıyla anlamına yoğunlaştığımız bir öge haline geliyor. Doğaya bakmanın görüleni seyrederken arkasında yer alan anlamı düşündürtmesi gibi. Bu noktada merdivenin, teknik olarak kullanılan araçtan ziyade insanlık tarihimizde inanç motivasyonlarımızı destekleyen bir imgeye dönüştüğünü görüyoruz.
Tahayyülümüzü, dil yerine çeşitli formlar aracılığı ile görsel olarak gün yüzüne çıkaran merdivenlerin çoğunun anonim olması, bu evrenselliğe işaret eden bir kuvvet. Orada durmak için orada durdukları, karşımıza konumlanmış yoğun gerçekliği ile birlikteyiz. Oluşturulan form ve hayali ifade, yolun geleceği yahut kendi yapısı ile ilgili kişinin nereden bildiğini bilmediği/bilmek zorunda olmadığı bir bilgiyi iletiyor sanki. Bir şimdiki zaman, bir öneri, bir cevap sunuyorlar.
Somut işlevden ziyade anlama yoğunlaşan ifade biçimleri, sunmak istenilen iletiyi, bilinen bir aracın öteki türlüsünü düşünmeye iterek; “olan”ı, “olan”dan yola çıkarak, “onun” yine “o” olduğu ama artık başka bir şey anlattığı yeni bir versiyon üzerinden kendini gösteriyor. Böylelikle merdivenin işlevsel olarak fiziki varlığı, oluşmaya başlayan anlam katmanlarıyla birçok kültür ve inanç içerisinde rol üstleniyor.
Merdiven: Bir yere çıkmaya veya bir yerden inmeye yarayan basamaklar dizisi, badal, basak.*
Merdivenlerin sonsuzla bu kadar ilişkilendiriliyor olmasının başlıca çağrışım noktası, sahip olduğu iki yönlü hareket potansiyelinden kaynaklanıyor. Hem aşağı hem yukarı doğru yönünün nitelik ve nicelikleri de iki yöne uzanıyor. Daralan, genişleyen, uzayan yol; merdiven ile haritalandırılıyor.
En büyük genişlemeyi, merkez noktasının değişmediği, aynı noktada durmasına rağmen noktanın kendini kendi üstüne koyup sonsuz yükselmeyi hedeflediği yukarı çıkışta görüyoruz. (1)
İlerleyişimiz, coğrafi koordinatımız değişmeden yukarı ittirdiğimiz bedenimizde, içsel bir yükseliş beklentisi ile devam ediyor. Bu devam edişteki gizem; merdivenin kendi somutsal inşası veya gidişatını kestirdiğimiz bir yol üzerinden gerçekleşmediğinden gerçek olanla tahayyülde izin verilen boşluk birbiriyle çatışmaya başlıyor.
Kişi, iki nokta arasında belirli bir yolu pekala arşınlayabilir. Ancak ikinci noktanın birinci noktaya olan uzaklığı bilinmediğinde tasarlanan merdiven yalnızca temsili olarak kalıyor. Bir örnekten ibaret olan bu merdivenin formunun devam ediyor olma hayali ise merdivenin formu üzerinden ilişkilendirilerek ortaya konuyor. Kimisi merkezine olan yakınlığını koruyarak en hızlı çıkışla yukarı yükseliyor. Bu yukarı çıkış basamaklara bir basış yerine bir tırmanış sanki.
Solda: 2. Anonim, Merdiven Modeli, 1880 Sağda: 3. Anonim, Merdiven Modeli, 19. yüzyılın ilk çeyreği
Bazı merdiven örneklerinde diğerlerine göre adım için daha geniş alanlar ayrılmış, sıkıştırmadan. Etrafı ise kat edilen yolu korumak için trabzan ile çevrelenmiş. Bütün yolu aşağıdan başlatmanın, yere çarpmanın, kendini aniden başlangıçta bulmanın, geri varmanın önlemi alınmış. (2) Bazısı ise sonsuz boşluğun parçasında zamansız ve mekânsız. Eylemlerimizin sonuçları ve biz, yürüdüğümüz yolun kıyısında tek başımıza. Yukarı çıktıkça çember daralır. (3)
En ilginç tahayyül sunumu, parça olan “yolumuz”un, bütün olan “dünyamız”dan cam duvar ile ayrılıp hapsoluyor görünmesidir. (4) Cam dışarısını gösterse de ikisi birleşmediğinden mekân bölünür, “orası” ve “burası” olarak varlığını ikiye ayırır. Farkında olmadığımız bölünmüşlükler yaşarız.
Merdivenler arasında ilerlerken bakışımla karşılaşan her somutlama öylesine bir çarpışmaya sürükledi ki, günümüz dünyasında günlük olarak deneyimlediğim her temas, toplum içinde aramızda doğan her duygu, davranış ve ortak yaşantımızdaki gerçekliklerle ilgili öneriler ve çağrışımlar sunuyor.
Yan yana olduğumuzu düşünerek, yana yana olmamıza uygun merdivenler, geniş basamaklar hayal etmek. Devam etmeye, dinlenmeye, beraberliğe uygun. Basamakları yüksek olmayan. Gündelik hayatımızda iki basamak arasındaki mesafenin ne kadar açıldığını hissediyorum önünde durdukça.
Solda: 5. Anonim, Merdiven Modeli, 19. yüzyıl Sağda: 6. Anonim, Merdiven Modeli, 19. yüzyıl
Bireysel yolculuğumuzun birliktelik olasılığında aynı kata paralel zamanda ayrı ayrı çıkıyoruz. Ayrı başlangıçlardan sonra, şimdi ve ileride buluşmak. (5)
Geniş basamaklarda oturup sakince düşünmek.
Bir adım önümüzde ve bir adım arkamızdaki madem yalnızca bir adım, niçin aynı mesafede yer almıyor?
Uzakta kalması gereken adaletsizlikler çok yakın.
Trabzanlı, sağına ve soluna yer açan, çünkü sağının kendi sağı, solunun kendi solu olduğunu bilen, dolayısı ile sağ kime göre sağ, sol kime göre sol önce onu sorgulayan, tüm soruyu bunun çevresine örmeyen çünkü saat dahi takmayan, özgür yollar düşündürttü.
Çünkü önce merdivenin başındaki nöbetçiyi bilmeli.
Önümüze mi almış kendini, kenarda mı dikizliyor?
İşte bir tane daha, başımızdaki gardiyan. (6)
Doğada birbirinden benzersiz merdiven örnekleri var. Zihnimizde canlandırdığımız her şeyin bir yerde hacminin olması garip ve güzel.
Bacon ile birlikte girdiğim alandan sandalyelere geçerken akıştaki atmosfer, kavramsal alt metinlerini üç boyuta çeken bir gösteri başlatıyor. Merdivenlerle donanmış kaidenin koleksiyon içindeki varlığı, neresinden dokunursak, neresine takılırsa gözümüz, hangi alanı ile konuşursa hayatımızın, her alanda bir düşündürtme mekanizması.
Merdivenler, bir bakış merceğinin inşası.
Fark Et Ki Sen Yoksun sergisi, bizi, biz olmadan, bize dair şeylerle görmeye davet ediyor. 29 Aralık’a kadar perşembe günleri ücretsiz olmak üzere Arter’de ziyaret edebilirsiniz.
Comments